Vojna Enciklopedija:Srpska latinica

Iz Vojne Enciklopedije
Ово је најновија верзија ове странице; нема одобрених измена.
Пређи на навигацију Пређи на претрагу

Gajica (poznata još i kao bošnjačka, srpska ili hrvatska latinica) je oblik latiničkog pisma koji se koristi u bošnjačkom, srpskom i hrvatskom jeziku. Prvobitnu gajicu je uobličio hrvatski lingvista Ljudevit Gaj 1835. godine, zasnivajući je na Jan Husovoj češkoj abecedi. Neznatno izmjenjen oblik se koristi u slovenačkom, crnogorskom i makedonskom jeziku, pri čemu u makedonskom služi za latinizaciju. Pavle Riter Vitezović je predlagao ideju za pravopis hrvatskog jezika, po kojoj bi svaki glas imao svoj znak. Srpska ćirilica je prihvatila sličan koncept, a ozvaničio ga je 1818. godine srpski lingvista Vuk Stefanović Karadžić. Ova ideja je inspirisal Ljudevita, koji je izvršio reformu hrvatske varijatne latiničkog pisma, ubacujući nova slova zasnovana na češkoj abecedi.

Bošnjački[1] i srpski jezik[2] pravopisom određuju jednaku upotrebu latinice i ćirilice, dok se u hrvatskom jeziku koristi samo latinica.[3]

Upotreba u državama

Gajica je imala status službenog pisma u Kraljevini Jugoslaviji, SFR Jugoslavija, SR Jugoslaviji i Srbiji i Crnoj Gori, a zvanično pismo je bila i u Republici Srbiji do usvajanja ustava iz 2006. godine, kojim je propisano da se u službenoj upotrebi koristi samo srpska ćirilica, dok se upotreba pisama određuje zakonom.

Ustav Bosne i Hercegovine se ne bavi službenim pismom, dok ustavi oba entiteta, Ustav Republike Srpske i Ustav Federacije Bosne i Hercegovine određuju jednaku upotrebu ćiriličnog i latiničnog pisma. Ustav Hrvatske određuje latinicu kao jedino pismo u službenoj upotrebi na državnom nivou, dok se u lokalnim zajednicama odobrava upotreba i ćirilice pod uslovima određenim zakonom.

Slova

Pismo sadži trideset velikih i malih slova:

Slovo IPA Slovo IPA Slovo IPA
A, a /a/ G, g /ɡ/ O, o /o/
B, b /b/ H, h /x/ P, p /p/
C, c /ts/ I, i /i/ R, r /r/
Č, č /tʃ/ J, j /j/ S, s /s/
Ć, ć /tɕ/ K, k /k/ Š, š /ʃ/
D, d /d/ L, l /l/ T, t /t/
Dž, dž /dʒ/ Lj, lj /ʎ/ U, u /u/
Đ, đ /dʑ/ M, m /m/ V, v /ʋ/
E, e /e/ N, n /n/ Z, z /z/
F, f /f/ Nj, nj /ɲ/ Ž, ž /ʒ/

Gajeva originalne abeceda je imala digraf dj, koji je kasnije zamjenjen slovom đ.

Slova nemaju imena, a suglasnici se normalno izgovoraju kada je potrebno sricati. Kada je potrebno biti jasniji, izgovoraju se slično kao njemačka abeceda: a, be, ce, če, će, de, dže, đe, e, ef, ge, ha, i, je, ka, el, elj, em, en, enj, o, pe, er, es, eš, te, u, ve, ze, že. Upotreba se uglavnom svodi na lingivstiku,[4][5] dok se u matematici, npr. j obično izgovara kao jot, kao u njemačkom. Četiri slova koja postoje u većini drugih svjetskim latiničkih pisama se izgovaraju na sljedeći način: q kao ku ili kju, w kao dublve ili duplo ve, x kao iks i y kao ipsilon.

Digrafi

M
J
E
NJ
A
Č
N
I
C
A

Digrafi dž, lj i nj se smatraju jedinstvenim slovima. To znači:

  • U rječnicima, njegov dolazi poslije novine, odvojena sekcija nj dolazi poslije sekcije n, a bolje dolazi poslije bolnica, itd.
  • U vertikalnom pisanju, dž, lj i nj se pišu horizontalno. Npr, kada se riječ mjenjačnica piše vertikalno, nj dolazi na četvrto mjesto.
  • U slučaju da se riječ piše da razmakom između svakog slova to će izgledati ovako: M J E NJ A Č N I C A.
  • U slučaju da je samo početno slovo veliko, samo će prva od dvije komponente slova biti velika: Njemačka, a ne NJemačka. U slučaju da se cijela riječ piše velikim slovom izgledaće ovako: NJEMAČKA.[2]

Porijeklo

Ljudevit Gaj.

Hrvatska latinica je većim dijelom stvorio Ljudevit Gaj, nakon Čeha i Poljaka, i ubacio je dž, lj i nj. U Budimu je 1830. godine objavio knjigu „Kratka osnova horvatsko-slavenskoga propisanja“, koja je bila prva obična hrvatska pravopisna knjiga. Hrvati su i prije koristili latiničko pismo, ali neki specifični glasovni nisu jedinstveno prikazani. Oblik mađarske abecede je bio u najčešćoj upotrebi, dok su drugi oblici, često zbunjujući, bili dio neodržive mode.

Đuro Daničić.

Gaj je slijedio primjer Pavla Ritera Vitezovića i češkog prapopisa, uzimajući po jedno slovo za svaki glas u jeziku. Njegovo pismo je u potpunosti zasnovano na srpskoj ćirilici koju je Vuk Stefanović Karadžić standardizovao nekoliko godina ranije.[6]

Đuro Daničić je u svom „Rječniku hrvatskoga ili srpskoga jezika“ objavljenom 1880. godine predložio da se digrafi dž, dj, lj i nj zamjene jedinstvenim slovima: ģ, đ, ļ i ń. Izvorna Gajeva abeceda je djelimično izmjenjena, mjenjajući samo digraf dj sa slovom đ, dok ostali prijedlozi nisu prihvaćeni.

Upotreba u slovenačkom jeziku

Od ranih četrdesetih 19. vijeka, gajica se u sve većoj mjeri koristili u slovenačkom jeziku. U početku, slovenački pisci koju su slovenački jezik smatrali dijelom hrvatskog (kao što je Stanko Vraz su ga najčešće koristili, ali je gajicu kasnije prihvatio široki spektar slovenačkih pisaca. Do potpunog proboja gajice u slovenački jezik došlo je kada je konzervativni slovenački vođa Janez Blajvajs pisao njom u „Poljoprivrednim i zanatskim novinama“ (Шаблон:Jez-slo), časopisu koji je čitala javnost širom zemlje. Gajica je 1850. godine postala jedino zvanično pismo slovenačkog jezika, mjenjajući dotadašnja tri pisana sistema koja su se koristila na prostoru naseljnom Slovencima od tridesetih godina 19. vijeka: tradicionalna bohoričica (poslije Adama Bohoviča koji je kodifikovao) i dva inovativna prijedloga od Petra Dajnka (dajnčica) i od Franca Serafina Metelka (metelčica).

Slovenački oblik gajice se od hrvatskog razlikuje u sljedećim stavkama:

  • Slovenačka abeceda nije imala karaktere ć i đ, jer ovi glasovi ne postoje u slovenačkom jeziku.
  • U slovenačkoj varijanti digrafi lj i nj su tretirani kao odvojena slova i predstavljali su odvojene glasove (npr. riječ polje se na slovenačkom izgovara kao [ˈpóːljɛ] ili [pɔˈljéː], a na hrvatskom kao [pôʎe]).
  • Fonema dž postoji u slovenačkom jeziku i zapisuje se kao dž i koristi se samo kod pozajmljenih riječi, a d i ž se smatraju odvojenim slovima, ne digrafima.

Upotreba u makedonskom jeziku

Latinicazija makedonskog jezika se izvodi po gajici.[7][8] Međutim, ovo pismo je neznatno izmjenjeno prema fonetici i fonologiji jezika. Dakle, gajeva slova ć i đ se ne koriste, ali su umjesto njih u upotrebi ḱ i ǵ. Ostala slova pisma se koriste ekvivalento slovima makedonske ćirilice. Uz to, u makedonskom jeziku je u upotrebi slovo dz, koje nije u upotrebi u ostalim jezicima koji koriste gajicu.

Vidi još

Izvori

  1. ↑ Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted
  2. ↑ Врати се на: 2,0 2,1 Pravopis srpskoga jezika, Mitar Pešikan, Jovan Jerković, Mato Pižurica, Matica srpska, Novi Sad, Zavod za udžbenike i nastavna sredstva, Beograd. 2000. ISBN 86-17-07217-2. str. 13.
  3. ↑ Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted
  4. ↑ Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted
  5. ↑ Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted
  6. ↑ Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted
  7. ↑ Lunt, H. (1952), Grammar of the Macedonian literary language, Skopje.
  8. ↑ Macedonian Latin alphabet, Pravopis na makedonskiot literaturen jazik, B. Vidoeski, T. Dimitrovski, K. Koneski, K. Tošev, R. Ugrinova Skalovska - Prosvetno delo Skopje, 1970, pp. 99

Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted

Literatera

  • Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted
  • Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted

Spoljašnje veze

Lua error: Cannot create process: proc_open(/dev/null): failed to open stream: Operation not permitted

Преузето из „https://vojnaenciklopedija.com//index.php?title=Vojna_Enciklopedija:Srpska_latinica&oldid=7505”